مهدی بخشی سورکی/ دورشهر قم: صبح روز شنبه ۱۷ دی ماه سال ۱۳۵۶ بود که روزنامه اطلاعات، مقاله‌ای تحت عنوان «ایران و استعمار سرخ و سیاه» را به قلم فردی به نام «احمد رشیدی مطلق» که بسیاری گفته‌اند، این فرد اساساً وجود خارجی نداشته، منتشر کرد که پیامدهای این اتفاق موجب شد تا مسیر پیروزی انقلاب اسلامی راه بازگشتی نداشته باشد و موجب تسریع در وقوع بزرگترین انقلاب تاریخ معاصر شود.

محتوای این مقاله اهانت‌هایی را نسبت به امام خمینی (ره) روا داشته بود و نویسنده، امام راحل را مخالف اصلاحات و مرتجع خوانده و او را عامل استعمار انگلیس و دارای اصل و نسب هندی معرفی کرده بود.

این مقاله موجب شد عواطف و احساسات روحانیت و مردم قم نسبت به امام راحل که در آن روزگار در تبعید به سر می‌برد، برانگیخته و خشم عمومی را سبب شود.

بر اساس اسناد و مدارک و به نقل از کارگزاران رژیم طاغوت، شاه در نوشتن این مقاله نقش داشته و برخی‌ها نیز این متن را منتسب به داریوش همایون وزیر اطلاعات وقت می‌دانند که او در خاطرات خود نقل می‌کند «مقاله از وزارت دربار سرچشمه می‌گرفت و این مطلب که شاه روایت اولیه مقاله را نپسندید و گفت باید تندتر بشود، درست است».

روحانیون و مردم معترض نسبت به مقاله موهن روزنامه اطلاعات

نخستین اعتراضات به مقاله موهن روزنامه اطلاعات از سوی مردم قم و روحانیون صورت گرفت که از فردای آن روز علما و مراجع تقلید به نشانه اعتراض درس خود را تعطیل کردند.

بازاریان قم هم با تعطیلی کسب و کار خود به جمع روحانیت پیوستند و با حرکت به سمت بیوت مراجع عظام تقلید، نسبت به این اقدام حرمت شکنانه علیه امام راحل اعلام انزجار کردند و مراجع نیز در این دیدارها بر ادامه دادن اعتراض‌ها و مبارزه با رژیم طاغوت تاکید کردند.

صبح روز ۱۹ دی ماه ۱۳۵۶ با ادامه تعطیلی حوزه‌های علمیه و بازار، تجمعی در مسجد اعظم قم صورت می‌گیرد و در ادامه جمعیت حاضر به منازل آیات عظام، آیت الله میرزا هاشم آملی، علامه طباطبایی، آیت الله وحید خراسانی و آیت الله مکارم شیرازی حرکت می‌کنند و آمادگی خود را برای اقدام علیه این حرکت شنیع ابراز می‌دارند.

بعدازظهر ۱۹ دی ماه ۱۳۵۶ آیت الله نوری همدانی در میان جمع انبوهی از روحانیون و اقشار مختلف مردم قم سخنرانی می‌کند و در ادامه، موج خروشان معترضان حوالی ساعت ۴ و نیم عصر به سمت میدان شهدا حرکت می‌کنند که مأموران شهربانی و ساواک با حضور در میدان، سد راه جمعیت می‌شوند و معترضان با اولین شهیدی که مواجه می‌شوند خشم و نفرت آنان دوچندان می‌شود و به سوی عوامل رژیم حمله ور شده و درگیری‌ها به اوج خود می‌رسد.

بازخوانی قیام ۱۹ دی مردم قم که مبدا تاریخ تحولات جدید دنیا شد

در غروب روز ۱۹ دی ماه، خیابان‌های شهر قم حال و هوای دیگری داشت و مأموران حکومتی در همه جا حضور داشتند و عبا و عمامه طلاب و خون‌های بسیاری از مجروحان بر زمین ریخته شده بود.

بسیاری از مجروحان از ترس ساواک، که آن زمان در بیمارستان‌ها نفوذ داشتند، از رفتن به مراکز درمانی اجتناب می‌کردند و آمار دقیقی از مجروحان و شهدای ۱۹ دی در دست نیست و بسیاری از خانواده‌های شهدا از ترس مأموران ساواک شهدای خود را مخفیانه دفن کردند.

از میان شهدا نام ۵ شهید که سه نفر آنان روحانی، یک جوان و دیگری نوجوان ۱۳ ساله بوده ثبت شده است.

پیام امام راحل در خصوص قیام ۱۹ دی مردم قم

پیام امام راحل در خصوص قیام خونین ۱۹ دی مردم قم، جان تازه ای در کالبد مجروح ملت دمید و سبب شد تا مبارزه با رژیم پهلوی وارد مرحله تازه ای شود و شتابان به مسیر پیروزی حرکت کند.

امام خمینی (ره) در این پیام تاریخی خطاب به ملت ایران بشارت پیروزی مردم مسلمان انقلابی و شکست رژیم شاه را اعلام کردند و ضمن یادآوری و ارج گذاری به قیام ۱۵ خرداد، خیزش مردم انقلابی و طلاب حوزه‌های علمیه قم را در این راستا ارزیابی کرده و آن را مورد ستایش قرار دادند و اشاره به وحشیگری‌های رژیم شاه در قتل و کشتار مردم و برخورد سبعانه با مجروحان حادثه ۱۹ دی، از دیگر فرازهای این پیام است.

توجه به ترفندهای مکارانه رژیم و ضرورت حفظ وحدت و هوشیاری در مقابل آن از دیگر موارد توصیه شده در پیام بنیانگذار انقلاب اسلامی ایران بود.

در این پیام امام راحل بر ویژگی‌های ممتاز مردم ایران نظیر وحدت و همدلی، روحیه شهادت طلبی، ایثار و فداکاری، نقش ارزنده بانوان در نهضت، نقش دانشجویان و دانشگاهیان در افشای ماهیت رژیم در داخل و خارج کشور، هوشیاری و دشمن شناسی مردم، استظهار به پشتیبانی قرآن و اسلام، شکست رژیم شاه و پیروزی مردم اشاره داشتند.

شکل گیری حماسه چهلم‌ها مشعل انقلاب را در کشور برافروخت

پس از این حادثه تاریخی، نهضت امام راحل به سرعت در شهرهای مختلف کشور جاری و ساری شد و در پی آن حماسه چهلم‌ها شکل گرفت و مراسم‌هایی در بزرگداشت شهدای ۱۹ دی قم در شهرهای تبریز، یزد، جهرم، تهران و مشهد برپا شد و این مجالس نیز از سوی رژیم طاغوت به خاک و خون کشیده شد، اما همین چهلم‌های گرامیداشت شهدا موجب شد مشعل انقلاب در همه کشور برافروخته شود و در نهایت پیروزی علیه رژیم طاغوت را در ۲۲ بهمن ماه ۱۳۵۶ را به ارمغان بیاورد.

به بهانه قیام تاریخی ۱۹ قم، اقشار مختلف مردم این شهر، هر سال در چنین روزی با رهبر معظم انقلاب دیدار و تجدید بعیت می‌کنند.

فرازهایی از بیانات رهبر معظم انقلاب در خصوص قیام تاریخی ۱۹ دی مردم قم

مقام معظم رهبری نیز در این دیدار بر اهمیت این قیام تاریخی اشاره دارند و در این خصوص فرمودند: «چرا میگوییم نوزدهم دی قم یک حادثه تحول‌آفرین تاریخی است؟ چون شروع و سرآغاز یک جهاد بزرگ است. از اینجا یک جهاد بزرگی در سراسر کشور آغاز شد که هدف این جهاد هم این بود که ایران عزیز را از هاضمه‌ی غرب بیرون بکشد؛ ایران را که زیر دست و پای فرهنگ معوج و غلط غربی و زیر تسلط سیاسی و نظامی غربی له شده بود، بیرون بکشد، مستقلش کند، هویت تاریخی ایران را احیا کند.»

مقام معظم رهبری همچنین فرمودند: «مسئله‌ی نوزدهم دی، صرفاً یک حادثه تاریخی گذرا نیست. اهمیت این حادثه از آنجاست که بخشی از ملت ایران که مردم عزیز قم بودند، حادثه‌ای را پیش از وقوع آن حس کردند. حس بیداری و هوشیاری این مردم به کمک آنها آمد، تا یک جریان عظیمی را در کشور شروع کنند. قضیه اهانت به امام بزرگوار در یک روزنامه و به قلم یک مزدور دربار طاغوت، از نظر خیلی از مردم سطحی نگر و ظاهربین، آن روز چندان اهمیتی نداشت؛ عمق این قضیه و بخش پنهانی این توطئه را احساس نمی‌کردند؛ درک نمی‌کردند. وقتی یک توطئه‌ای را انسان احساس نکند، طبعاً عکس‌العملی هم در مقابل آن نشان نمی‌دهد. مردم قم، جوانان قم، احساس کردند؛ درک کردند؛ اهمیت حادثه را فهمیدند. این مهمترین بخش از این حادثه‌ای است که در تاریخ انقلاب ما اتفاق افتاد. اگر شما قمیها آن درکی را که آن روز پیدا کردید، پیدا نمی‌کردید، به خیابان‌ها نمی‌آمدید، دفاع نمی‌کردید، شهید نمی‌دادید و آن رسوایی بی‌نظیر را برای دستگاه طاغوت به وجود نمی‌آوردید، معلوم نبود جریان مبارزات به این شکلی که اتفاق افتاد، اتفاق بیفتد و ادامه پیدا کند.»

بازخوانی قیام ۱۹ دی مردم قم که مبدا تاریخ تحولات جدید دنیا شد

رهبر معظم انقلاب در یکی از دیدارها با مردم قم در خصوص اهمیت کار قمی‌ها در ۱۹ دی فرمودند، «اگر مردم قم در نوزدهم دی‌ماه سال ۱۳۵۶ قیام نمی‌کردند و آن حوادث عظیم را پی‌درپی به وجود نمی‌آوردند، احتمالاً حوادث به سمت و سوی دیگری می‌رفت؛ اما آن‌ها ابتکار به‌خرج دادند و مرد و زن و جوان و پیر و روحانی و غیر روحانی، در این حرکت سهیم شدند؛ هرچند نقطه اصلی ثقل این کار بر دوش جوانها بود؛ چون فطرت پاک و پایبند نبودن به تعلقات مادی، جوان را راحت‌تر به وسط میدان انجام وظیفه می‌برد. همه ملت ایران در دوران انقلاب، این منش و کار بزرگ را نشان دادند؛ یکی زودتر، یکی دیرتر؛ اما جلوتر از همه قم بود. نتیجه این شد که دژ تسخیرناپذیری که دربست در اختیار دشمنان ملت ایران و غارتگران و زورگویان و راهزنان بین‌المللی بود دژ حکومت ایران به وسیله مردم از دست آن‌ها خارج شد و مردم آن را فتح کردند.»

آیت الله خامنه ای در سال ۱۳۹۰ در جمع اقشار مختلف مردم قم، حادثه نوزده دی را مبدا تاریخ تحولات جدید دنیا برشمرد و بیان کردند: «یقینا آگاهی و بیداری و بصیرت مردم عزیز قم و پاسخی که آنها با همه وجود خودشان به حوزه‌ی علمیه و به مرجع تقلیدشان دادند، یک حادثه‌ی ماندگار در طول تاریخ است و خواهد ماند. اگر ما حادثه نوزدهم دی را مبدا تاریخ تحولات جدید دنیا بدانیم، شگفت‌آور نیست و سخنی به گزاف گفته نشده است. حوادث جامعه‌ی بشری و این عالم بزرگ، متأثر از قانون تأثیر متقابل است. حوادث بر روی هم تأثیر می‌گذارد و زنجیره حوادث تاریخی، وقایع بزرگ را به وجود می‌آورد. اگر این‌جور تصویر کنیم صورت مساله را، که حرکت مردم قم در روز نوزدهم دی در سال ۵۶ یک جرقه‌ای بود در فضای ظلمانی عجیب خفقان آن روز – که شرح اختناقی که آن روز در کشور وجود داشت و همه دنیای به‌اصطلاح طرفدار آزادی، پشتیبان آن خفقان بودند و از حکمرانان و سلطه‌گران مستبد و دیکتاتور با همه‌ی وجودشان دفاع می‌کردند، کتابهای زیادی لازم دارد – در یک چنین فضایی، این خون‌های پاکی که در چهارمردان قم ریخته شد و حرکت عظیم مردم قم را در روز نوزدهم دی پدید آورد، جرقه‌ای بود که در حقیقت اصابت کرد به انبار و آذوقه‌ی ذخیره‌ی عظیم ایمانی این مردم، و ناگهان فضا را منقلب کرد.»