پایگاه خبری دورشهر قم، حسین طالب علی: هنر گره چینی یکی از اصیل‌ترین هنرها و صنایع ایرانی است که از قدیم در کشور رواج داشته و در آثار و بناهای تاریخی بر جای مانده از دوره‌های گذشته به‌خوبی مشاهده می‌شود و جزء عناصر مهم آثار فرهنگی ـ هنری کشور به شمار می‌آید.

در تعریف این هنر آمده است: «گره چینی یکی از شاخه‌های هنر معماری و کاشی‌کاری سنتی است که اساتید این هنر، از کنار هم چیدن آلات و قطعات مختلف بر اساس طرح مدنظر خود با استفاده از کاشی، آجر یا سایر مواد نقش‌های هندسی تزیینی درست می‌کنند.»

گره چینی یا گره‌سازی روی گچ از گذشته‌های دور در ایران رایج بوده و اوج این هنر را به دوره اسلامی منسوب کرده‌اند. نمونه‌هایی از قدیمی‌ترین گره سازی‌های انجام شده در ایران را در پایه‌های ستون‌های تخت جمشید می‌توان یافت که ایرانیان با سنگ و اتصالات فلزی گره را در هم کار کردند.

کارکرد گره چینی فقط به معماری منحصر نیست و این هنر در صنایع چوب نیز زیر شاخه‌ای مهم محسوب می‌شود. نمونه‌های زیبا و اثرگذار این هنر که با تلاش و زحمت فراوان شکل گرفته را می‌توان در اماکن متبرکی مانند حرم امام رضا(ع)، حرم حضرت فاطمه معصومه(س) و دیگر امکان مقدسه و مساجد دید و از آن لذت برد.

گره‌سازی روی چوب به دلیل از بین رفتن چوب و فرسودگی چوب به نسبت سنگ درگذشته، کمتر دیده‌شده است، اما گره مشبک روی چوب یکی از شاخه‌های وسیع این رشته به‌حساب می‌آید.

محمد رضا برادران حیدری یکی از معدود هنرمندان و تولیدکنندگان جوان این عرصه در استان قم است که با تلاش زیاد سعی در رواج این هنر و صنعت در استان قم دارد.

وی با اشاره به اینکه از سال ۹۰ وارد این عرصه شده است، اظهار کرد: تا پیش از ورود به کارهای تولیدی چوبی علاقه زیادی به کار دکورسازی و تزئینات ساختمانی داشتیم و در چندین پروژه تلویزیونی و مراسم سنگین مسؤولیت طراحی، ساخت و نصب دکور را عهده‌دار بودم.

این تولیدکننده قمی ادامه داد: از سال ۹۰ کارگاهی اجاره کردم و وارد حرفه ساخت دکور و فضاسازی ساختمان‌های مسکونی و تجاری با استفاده از چوب شدم. چند ماه بعد اقدام به خریدوفروش گره‌ کردم و از سال ۹۳ نیز شخصاً اقدام به تولید گره چینی چسبی کردم و جزء معدود افرادی هستم که در قم به راه‌اندازی این کار پرداختم.

برادران به سابقه‌ این کار اشاره کرد و گفت: گره‌چینی یا گره سازی زیرشاخه‌ای از معماری اسلامی است و قدمتی چند صد هزارساله دارد که انواع مختلف آن در هنرهای کاشی‌کاری، آینه‌کاری، گچ‌بری، منبت کاری، خاتم‌کاری، آجرکاری، سنگ‌کاری و در کارهای آهنگری و نجاری از قبیل نرده، در و پنجره‌ها، دکورهای چوبی و منبت‌کاری منبرها مورداستفاده قرار می‌گیرد.

وی با اشاره به اینکه این هنر از کنار هم قرار دادن تکه‏‌های کوچک چوب و ساختن نقوش سنتی و هندسی شکل می‌گیرد، افزود: این هنر در گذشته به دلیل خاص بودن نحوه استفاده، رواج چندانی بین عموم مردم نداشته است، چون هم ساخت و اجرای آن بسیار پر زحمت و گران‌قیمت بود و هم اینکه چنین متداول شده بود که از آن فقط برای تزئینات کاخ‌ها، خانه‌های لوکس قدیمی و منازل اشراف استفاده کنند و کمتر مردم عادی به سراغ آن می‌آمدند.

حیدری با اشاره به اینکه در ابتدا کار را به‌صورت ذوقی و بدون آموزش آغاز کرده است، ادامه داد: ولی با جدی شدن کار از سال ۹۴ برای چندین ماه نزد مهندسان برجسته کشور در تهران که مرمت آثار تاریخی گره کام و زبانه‌ای که گره اصیل ایرانی است را انجام می‌دهند رفتم و بیش‌ازپیش با این هنر اصیل که امروزه کمتر در میان جوانان اقبال دارد آشنا شدم.

این تولیدکننده قمی با اشاره به اینکه تا چندین سال پیش گره چینی در بیشتر درهای ورودی ایرانی به چشم می‌خورد، ادامه داد: امروز مردم خیلی نسبت به این کار آشنایی ندارند و سبک زندگی آپارتمانی نیز سنخیتی با این هنر ندارد و این موضوعات دست‌به‌دست هم داده تا گره چینی رو به ضعف و نابودی برود.

وی افزود: از سوی دیگر بنده برای دریافت مجوز از اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری مراجعه کردم ولی پاسخ مثبتی به من ندادند که اگر این مجوز صادر می‌شد از معافیت‌های مالیاتی و تخفیف‌های بیمه‌ای برای کارگران برخوردار می‌شدم و همچنین می‌توانستم برای حضور در نمایشگاه‌های داخلی و خارجی صنایع‌دستی اقدام کنم. البته در نمایشگاه صنایع‌دستی استان قم که چندی پیش شرکت کرده بودم چند تن از مسوولان استان از تولیداتم بازدید کردند و قول مساعد دادند که حمایت کنند که امیدوارم این اتفاق رخ دهد.

حیدری تأکید کرد: از سوی دیگر فعالان این عرصه نیز به دلیل تامین نشدن نیازهای مالی و اقتصادی خود به سراغ دیگر رشته‌ها رفته اند. درگذشته حجم کار و سفارش‌ها زیاد بود ولی استادکاران کمی در این زمینه مشغول بودند، اما امروزه به دلیل استفاده نکردن مردم از این هنر به دلیل هزینه‌های نسبتاً بالا، کار برای استادکاران کم شده است و پرداختن به گره چینی با درآمد اندک، برای این افراد به صرفه نیست.

این هنرمند قمی با اشاره به اینکه در کارگاهش ۲۰ نفر به‌صورت دائم در حال کار هستند، بیان کرد: بنده سعی کردم گره چینی را در لوازم امروزی موردنیاز خانواده‌ها مانند تخت خواب، میزتحریر، قاب آیینه، میز ال سی دی، کتابخانه و ویترین لوازم، اشیا تزئینی کوچک مانند قاب عکس، جاشمعی و جاکلیدی و امثال آن به شیوه‌ای هنری به کار ببرم که هم اصالت هنری آن حفظ شود وهم  به سبک و سیاق خانه‌های امروزی بخورد و تلفیق این دو موجب شده به‌تدریج علاقه‌مندان تهیه این لوازم بیشتر از قبل شوند.

برادران در پایان با اشاره به اینکه همه ما باید برای تحقق اقتصاد مقاومتی وارد عمل شویم، خاطرنشان کرد: کاری که من و امثال من انجام می‌دهیم هم احیاء و زنده نگه‌داشتن هنر‌های اصیل ایرانی است و هم عاملی برای تولید، اشتغال و درآمدزایی که جنبه صادراتی خوبی نیز به ویژه برای کشورهای عربی دارد. باید دست‌به‌دست هم دهیم و مسؤولان و متولیان امر نیز گره از کار صنعتگران و تولیدکنندگان باز کنند تا به لطف خدا و همت بلند مردم ایران‌زمین به رشد و شکوفایی و استقلال اقتصادی نیز دست‌یابیم.

با توجه به ماهیت فرهنگی و مذهبی شهر قم و وجود مساجد، امامزاده‌ها و مراکز فرهنگی متعدد، به نظر می‌رسد نگاه جدی مسؤولان امر به این چنین هنر- صنعت‌هایی علاوه بر رونق کسب و کار و اشتغالزایی برای جوانان، در کاهش شتاب گرایش ساخت و سازها به سمت معماری مدرن غربی و احیاء معماری سنتی ایرانی با ظرافت‌ها و زیبایی‌های چشمگیر و روح نوازش بسیار موثر است و علاوه بر گردش چرخ اقتصاد، می‌تواند در حفظ و ترویج هویت اصیل اسلامی و ایرانی نیز نقش مهمی را ایفا کند.